Thời Kỳ Pháp Thuộc và Các Phong Trào Đấu Tranh (1858-1945)

Các phong trào này dù rất anh dũng nhưng chủ yếu thất bại do thiếu một đường lối đấu tranh đúng đắn, thiếu một tổ chức lãnh đạo thống nhất trên toàn quốc, và còn mang nặng tư tưởng phong kiến. Lực lượng và vũ khí cũng chênh lệch lớn so với quân đội Pháp.

Pháp chia Việt Nam thành 3 kỳ (Bắc Kỳ, Trung Kỳ, Nam Kỳ) với các chế độ cai trị khác nhau, đồng thời chia rẽ các dân tộc, tôn giáo, giai cấp nhằm làm suy yếu sức mạnh đoàn kết của dân tộc Việt Nam, từ đó dễ dàng cai trị hơn.

Là phong trào yêu nước chống Pháp theo ý thức hệ phong kiến, do vua Hàm Nghi và Tôn Thất Thuyết khởi xướng sau sự kiện kinh thành Huế thất thủ năm 1885. Phong trào kêu gọi các văn thân, sĩ phu và nhân dân đứng lên giúp vua cứu nước.

Nó làm xã hội Việt Nam có sự phân hóa sâu sắc. Bên cạnh các giai cấp cũ (địa chủ, nông dân), các giai cấp và tầng lớp mới ra đời như công nhân, tư sản và tiểu tư sản, tạo ra những mâu thuẫn xã hội mới.

Phan Bội Châu chủ trương dùng bạo động vũ trang để giành độc lập, dựa vào sự giúp đỡ của nước ngoài (Nhật Bản). Ngược lại, Phan Châu Trinh chủ trương cải cách, nâng cao dân trí, dân quyền, dựa vào Pháp để chống lại triều đình phong kiến hủ bại, rồi đi đến độc lập.

Các đô thị như Hà Nội, Sài Gòn, Hải Phòng được mở rộng và xây dựng theo lối kiến trúc phương Tây. Nhiều công trình, cơ sở hạ tầng mới xuất hiện, nhưng đồng thời cũng nảy sinh các vấn đề xã hội phức tạp.

Trong khi các phong trào trong nước gặp bế tắc, Nguyễn Ái Quốc đã ra đi tìm đường cứu nước mới. Người đã tiếp cận với chủ nghĩa Mác-Lênin và tìm ra con đường cứu nước theo cách mạng vô sản, chuẩn bị cho sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Khởi nghĩa Yên Thế là một cuộc khởi nghĩa nông dân tự phát, mang tính chất tự vệ, bảo vệ cuộc sống. Trong khi đó, phong trào Cần Vương là phong trào của các văn thân, sĩ phu yêu nước hưởng ứng chiếu của vua, có mục tiêu rõ ràng là "phù vua, kháng Pháp".

Bên cạnh việc mở một số trường học để đào tạo tay sai, chính sách này còn nhằm mục đích thực hiện "nô dịch hóa" về văn hóa, truyền bá lối sống thực dụng, làm xói mòn các giá trị truyền thống của dân tộc.

Tầng lớp tư sản dân tộc ra đời từ các nhà thầu khoán, chủ xí nghiệp, xưởng thủ công, chủ hãng buôn... trong cuộc khai thác thuộc địa của Pháp. Họ có tinh thần dân tộc nhưng thế lực kinh tế yếu, nên có thái độ cải lương, không kiên quyết.