Cách Mạng Tháng Tám và Sự Ra Đời của Nước VNDCCH (1945)

Thời cơ này xuất hiện khi Nhật Bản (kẻ thù chính, trực tiếp của cách mạng lúc đó) đã đầu hàng Đồng minh, trong khi quân Pháp chưa kịp quay trở lại Đông Dương. Lực lượng trung gian hoang mang, dao động. Đây là khoảng trống quyền lực vô cùng hiếm có, nếu không chớp lấy sẽ không có cơ hội lần hai.

Ý nghĩa quan trọng nhất là đã đập tan xiềng xích nô lệ của Pháp - Nhật, lật đổ chế độ phong kiến, lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, đưa nhân dân từ thân phận nô lệ trở thành người làm chủ đất nước. Nó mở ra một kỷ nguyên mới: kỷ nguyên độc lập, tự do.

Mặt trận Việt Minh (Việt Nam Độc lập Đồng minh Hội) được thành lập năm 1941, có vai trò tập hợp, đoàn kết mọi tầng lớp nhân dân yêu nước, không phân biệt giai cấp, tôn giáo, dân tộc, tạo thành một lực lượng chính trị hùng hậu cho cuộc Tổng khởi nghĩa.

Cuộc Tổng khởi nghĩa diễn ra nhanh chóng trong khoảng 15 ngày (từ 14/8 đến 28/8/1945), bắt đầu từ các vùng nông thôn, sau đó lan về các đô thị. Hà Nội, Huế, Sài Gòn là ba đô thị giành được chính quyền cuối cùng, có ý nghĩa quyết định.

Tuyên ngôn Độc lập không chỉ khẳng định quyền tự do, độc lập của dân tộc Việt Nam mà còn trích dẫn Tuyên ngôn Độc lập của Mỹ và Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Pháp, đề cao quyền con người, quyền bình đẳng của các dân tộc trên thế giới.

Nước Việt Nam non trẻ phải đối mặt với vô vàn khó khăn, được ví như "ngàn cân treo sợi tóc": giặc ngoại xâm (quân Tưởng, quân Anh, quân Pháp), giặc đói (nạn đói năm 1945 làm hơn 2 triệu người chết), và giặc dốt (hơn 90% dân số mù chữ).

Vì đây là cuộc cách mạng của toàn dân, do nhân dân và vì nhân dân. Lực lượng tham gia là đông đảo quần chúng từ công nhân, nông dân, tiểu tư sản đến cả tư sản dân tộc và một bộ phận địa chủ yêu nước, dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Bài học lớn nhất là về việc xây dựng lực lượng chính trị của quần chúng, kết hợp với lực lượng vũ trang; và bài học về việc nhận định, chớp lấy thời cơ, dám đưa ra quyết định táo bạo để khởi nghĩa giành chính quyền.

Chính quyền đã phát động phong trào "Nhường cơm sẻ áo", "Hũ gạo cứu đói" và tổ chức "Ngày đồng tâm". Về lâu dài, chính phủ kêu gọi "Tăng gia sản xuất! Tăng gia sản xuất ngay! Tăng gia sản xuất nữa!", coi đây là mặt trận chính.

Đây là phong trào xóa nạn mù chữ (diệt giặc dốt) do Chủ tịch Hồ Chí Minh phát động. Phong trào đã huy động mọi người biết chữ dạy cho người chưa biết chữ, góp phần nhanh chóng nâng cao mặt bằng dân trí cho toàn xã hội.