Phân Tích Thơ Việt Nam Hiện Đại

Thông điệp thường không được nói ra trực tiếp. Hãy chú ý đến các hình ảnh, biểu tượng được lặp đi lặp lại, sự thay đổi trong cảm xúc và giọng điệu của nhân vật trữ tình. Hãy tự hỏi: Tác giả muốn nói lên điều gì về tình yêu, cuộc sống, hay đất nước qua những hình ảnh đó?

Tứ thơ là ý chính, là linh hồn của bài thơ, là cái "cớ" để tác giả bộc lộ cảm xúc và suy tưởng. Ví dụ, trong bài "Sóng" của Xuân Quỳnh, hình tượng "sóng" chính là tứ thơ, được dùng để diễn tả những cung bậc phức tạp của tình yêu.

Nhân vật trữ tình là người trực tiếp bộc lộ cảm xúc, suy nghĩ trong bài thơ, là "cái tôi" của tác giả hóa thân vào. Đôi khi nhân vật trữ tình xưng "tôi", "anh", "em", nhưng cũng có thể ẩn mình, không xuất hiện trực tiếp.

Nhịp điệu liên quan đến cách ngắt nhịp, sự phối hợp thanh bằng - trắc, tạo nên nhạc tính cho thơ. Giọng điệu là thái độ, tình cảm của người nói (nhân vật trữ tình) thể hiện qua thơ, ví dụ: giọng trang trọng, giọng tha thiết, giọng mỉa mai, giọng buồn thương...

Ẩn dụ dựa trên sự tương đồng (giống nhau) giữa hai sự vật, ví dụ: "Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng / Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ" (Viễn Phương) - "mặt trời trong lăng" ẩn dụ cho Bác Hồ. Hoán dụ dựa trên sự tương cận (gần gũi, có liên quan) giữa hai sự vật, ví dụ: "Áo nâu liền với áo xanh" - "áo nâu", "áo xanh" hoán dụ cho nông dân và công nhân.

Là không gian và thời gian được nhà thơ tái tạo, lựa chọn, và tổ chức lại theo ý đồ nghệ thuật, không đơn thuần là không gian, thời gian thực. Ví dụ, không gian trong "Tây Tiến" vừa hùng vĩ, hoang sơ, vừa thơ mộng, lãng mạn.

Đừng chỉ gọi tên biện pháp đó. Hãy trả lời ba câu hỏi: 1. Biện pháp đó được thể hiện qua từ ngữ, hình ảnh nào? 2. Nó có tác dụng gợi hình, gợi cảm như thế nào (làm cho hình ảnh/câu thơ sinh động, đẹp, ấn tượng ra sao)? 3. Nó góp phần thể hiện nội dung, tư tưởng, tình cảm gì của tác giả?

Thơ cách luật bị ràng buộc chặt chẽ bởi niêm, luật, vần, đối và số câu, số chữ. Thơ tự do không bị giới hạn về số câu, số chữ, cách gieo vần, ngắt nhịp... cho phép tác giả thể hiện cảm xúc một cách linh hoạt, phóng khoáng hơn.

Cần chú ý đến cảm hứng lãng mạn và bi tráng. Lãng mạn thể hiện ở vẻ đẹp thiên nhiên hùng vĩ, thơ mộng và hình ảnh người lính hào hoa. Bi tráng thể hiện ở sự hy sinh, gian khổ nhưng không hề bi lụy, yếu đuối mà vẫn kiêu dũng, oai hùng.

Hai hình tượng này song hành, lúc tách ra, lúc hòa vào một. "Sóng" là một hình ảnh ẩn dụ để "em" soi vào, tự nhận thức và bộc lộ những khát khao, trăn trở trong tình yêu. Qua "sóng", những trạng thái của tình yêu được cụ thể hóa và trở nên mãnh liệt hơn.